Pistlar:

Á árunum 1999 til 2003 fékk einn flóttamaður hæli hér á landi af þeim 264 einstaklingum sem sóttu um hæli sem pólitískir flóttamenn. Ísland þess tíma var ekki tilbúið að opna landamæri sín fyrir flóttafólki. Það hefur breyst undanfarin áratug án þess að þjóðin hafi nokkurn tímann verið spurð um það. Á tímabili töldust árlegir flóttamenn í þúsundum og þjóðlífið er gerbreytt á eftir. Enn vita Íslendingar ekki hvernig þeir eiga að haga landamæravörslu sinni.

Í apríl síðastliðnum fengu 21 Palestínumaður efnislega meðferð hjá Útlendingastofnun. Umsóknir þeirra féllu undir liðinn „umsóknir afgreiddar með veitingu við efnislega meðferð“, sem þýðir að viðkomandi eru sloppnir í hið býrókratíska leikrit ómöguleikans þegar kemur að brotvísunum. Á síðasta ári fengu að jafnaði 10 til 15 einstaklingar frá Palestínu stöðu flóttamanns, að mestu leyti karlar og drengir. Að því leyti skera þeir sig algerlega frá flóttamönnum frá Úkraínu en þar eru konur og stúlkur í meirihluta flóttamanna. Palestínumenn eru fjölmennastir þeirra sem koma frá múslímskum löndum en hingað koma einnig allmargir frá Afganistan, Írak og Sýrlandi. Það heyrir til undantekningar ef konur koma frá Afganistan.

Tölfræði Útlendingastofnunar er að mörgu leyti ábótavant og erfitt að greina hvernig meðhöndlun umsókna fer fram en nú eru landsmenn smám saman að vakna til vitundar um að landamæri landsins eru í reynd haldlítil og hafa verið það lengi. Um það vitna fjöldi manna en mest áberandi hafa verið Úlfar Lúðvíksson, sem nú hefur látið af embætti lögreglustjóra á Keflavíkurflugvelli, og nú síðast Guðbjörn Guðbjörns­son, yf­ir­toll­vörður og fyrr­ver­andi formaður stétt­ar­fé­lags toll­v­arða, í viðtali við Eggert Skúlason í Dagmálum Morgunblaðsins. Í alþjóðlegri umræðu er talað um að hælisleitendakerfið sé hrunið á heimsvísu.

Verður innstreymi stöðvað?

Íslendingar búa við tvenns konar vanda þegar kemur að málefnum landamæra landsins. Við vitum ekki hvernig er hægt að stöðva jafnt og stöðugt innstreymi inn í landið og við skiljum ekki hvernig það gat gerst að málin þróuðust á þennan hátt. Núverandi dómsmálaráðherra reynir að láta líta svo út að hún ætli að gera einhverjar breytingar um leið og hún minnir reglulega á að þetta sé öðrum að kenna. Allt í einu er „vanræksla við landamæraeftirlit“ orðin eins og heit kartafla sem stjórnmálamenn henda á milli sín.

Flestum er þó ljóst að Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir dómsmálaráðherra er síður en svo trúverðug þegar kemur að tryggja landamærin og breyta vinnubrögðum í málefnum flóttamanna og hælisleitenda. Þingmenn Viðreisnar hafa bara ekki talað þannig til þessa og stefna flokksins er óttaleg moðsuða þegar kemur að málefnum flóttamanna. Hér hefur í pistlum verið bent á þann ómöguleika sem grafinn er inn í regluverk landsins og gerir það að verkum að landamærin eru hriplek og ómögulegt er að meðhöndla fólk sem hér er ólöglega og brottvísa því hratt og örugglega.

Aukið og breytt ofbeldi

Á sama tíma eru tvö önnur vandamál sem sækja á landsmenn, sem bæði verða rakin til þess ástands sem, eins og áður sagði, er kallað „vanræksla við landamæraeftirlit“. Annars vegar er það samfélagsleg breyting sem meðal annars birtist í auknu og breyttu ofbeldi. Ísland státar af því að vera öruggasta land í heimi en nú eru farnar að birtast myndir af mönnum ganga með hnífa um götur borgarinnar. Um leið koma lýsingar af því að fólk upplifi sig ekki lengur öruggt á heimilum sínum eða niðri í bæ og barnaverndaryfirvöld hafa fengið ný verkefni. Rætt er um að sumir staðir séu varasamir ungum stúlkum. Annað eins hefur nú fengið sérstaka umræðu í sölum Alþingis en hugsanlega eru þingmenn orðnir samdauna þessu ástandi.

Hitt er kostnaðurinn sem lendir á skattgreiðendum landsins. Sterk rök benda til þess að beinn og óbeinn kostnaður vegna komu hælisleitenda sé hátt í 100 milljarðar á ári og sá kostnaður snertir bæði ríki og sveitarfélög. Engum blöðum er um það að fletta að hælisleitendamál eru farin að hafa veruleg áhrif á íslenskt samfélag, bæði fjárhagslega og samfélagslega. Nauðsynlegt væri að taka á þeim með markvissum aðgerðum til að draga úr kostnaði og bæta kerfið.

Kostnaður er verulegur

Engum blöðum er um það að fletta að kostnaður vegna hælisleitenda reis mjög hratt á ákveðnu árabili þótt líklega hafi hann heldur lækkað samfara fækkun þeirra. Þessar tölur hafa verið á reiki og ekki gerð sérstaklega grein fyrir þeim í opinberu bókhaldi. Að öllum tölum þarf að leita sérstaklega.
Einstaka þingmenn hafa reynt að fá botn í þennan kostnað og eru þar þingmenn Miðflokks og Sjálfstæðisflokks fremstir í flokki. Lengst af stunduðu aðrir flokkar útúrsnúninga þegar málefni hælisleitenda og flóttamanna bar á góma. Bent hefur verið á að bein árleg útgjöld ríkisins hafi verið komin yfir 30 milljarða króna. Auk þess þurfi að horfa til óbeins kostnaðar, eins og álags á velferðar- heilbrigðis- og löggæslukerfið, sem sé enn meiri og jafnvel talið nema allt að 70 milljörðum króna á ári. Samtals eru þetta því um 100 milljarðar á ári. Þetta er tala sem Ragnar Árnason, hagfræðingur prófessor emeritus, hefur rennt stoðum undir og fengið undirtektir Guðna Ágústssonar, fyrrverandi ráðherra. Þetta sýnir að fyrri vangaveltur um kostnað hafa staðist illa.

Borgarbyggð sendir neyðarkall

Kostnaður sveitarfélaganna er umtalsverður og fyrir stuttu sendi Borgarbyggð frá sér neyðarkall en sveitarstjórn byggðarinnar hefur miklar áhyggjur af mikilli hækkun á kostnaði vegna fjárhagsaðstoðar við flóttamenn og áhrif þess á fjárhag sveitarfélagsins. Mikill fjöldi þeirra 180 flóttamanna sem búa á Bifröst þiggur fjárhagsaðstoð og fellur kostnaðurinn á sveitarfélagið í fyrsta sinn í ár.

Sveitarstjórn fól nýverið sveitarstjóra að taka saman minnisblað um málið. Minnisblaðið var í kjölfarið sent á þingmenn, ráðherra málaflokksins, Samband íslenskra sveitarfélaga, Vinnumálastofnun og eftir atvikum aðra sem hafa með málaflokkinn að gera.

Í minnisblaðinu kemur fram að í Borgarbyggð séu búsettir 180 flóttamenn á grundvelli samnings um samræmda móttöku flóttamanna. Af þeim eru 122 fullorðnir og 58 börn. Fyrstu tvö árin eftir komu þeirra 2022, þegar stríðið hófst, hafi ríkissjóður endurgreitt sveitarfélögum kostnað vegna fjárhagsaðstoðar við flóttamenn, eftir það falli hann alfarið á sveitarfélögin sjálf og að í tilviki Borgarbyggðar sé það með verulega neikvæðum áhrifum á rekstur sveitarfélagsins. Segja má að heilt þorp flóttamanna hafi sagt sig til sveitar.