Innlent | mbl | 5.6.2025 | 20:22

Leyndardómar 5,6 prósenta hækkunarinnar

Margt hefur nú verið rætt á stuttum tíma um væntanlega launahækkun æðstu embættismanna ríkisins. Hækkunin er þó í raun gamlar fréttir, hún er meðallaunahækkun allra ríkisstarfsmanna árið 2024. Hagstofustjóri, sem reiknar aðeins út það sem liðið er, útskýrði 5,6 prósentin fyrir mbl.is. mbl.is/Eggert Jóhannesson

„Í raun koma þrjár stofnanir að þessu,“ segir Hrafnhildur Arnkelsdóttir hagstofustjóri í samtali við mbl.is um útreikninga þingfararkaups og launa annarra æðstu embættismanna íslenska ríkisins sem nokkuð hafa verið í fréttum vegna yfirvofandi 5,6 prósenta hækkunar þeirra frá næstu mánaðamótum.

Ekki er kálið þó sopið þótt í ausuna sé komið og hagstofustjóri útskýrir meðal annars hvernig á því stendur að 5,6 prósenta hækkunin er ekki endilega það hlutfall er koma skal.

„Við reiknum staðreyndir um laun. Þá búum við til bæði vísitölur og meðallaun,“ segir Hrafnhildur, þær fyrrnefndu snúi að því til dæmis hvernig laun hafi þróast fyrir tiltekna hópa, allt niður í breytingu hverja klukkustund að jafnaði, en meðallaunin sýni svart á hvítu hvað vinnuveitendur greiði starfsfólki sínu.

„Við erum engin stjórnsýslustofnun“

„Þetta er okkar hlutverk, að sjá til þess að þetta sé reiknað,“ heldur hún áfram, „hvað varðar laun æðstu embættismanna er það fjármálaráðuneytið sem á endanum ákveður út frá hverju skuli reikna þetta. Það gerir ráðuneytið á grundvelli laga eða einhverra annarra ákvarðana, við höfum enga aðkomu að því, við erum engin stjórnsýslustofnun sem ákveður hvernig eigi að reikna laun, það er ekki okkar hlutverk,“ útskýrir hagstofustjóri skorinort og bendir enn fremur á að ekki þyki góð latína að sami aðili fari með slíkt ákvörðunarvald annars vegar en sé hins vegar hlutlaus og annist mælingar.

Í máli á borð við launaútreikninga hinna hæstu sé Fjársýsla ríkisins framkvæmdaaðilinn.

„Fjársýslan spyr mig hvernig laun hafi breyst, ég svara þeim, þeir spyrja ráðuneytið sem segir „notið þetta“ og þeir framkvæma,“ heldur Hrafnhildur útskýringum sínum áfram.

Framangreindu ferli sé ekki lokið.

„Í raun mun það ekki liggja fyrir fyrr en í fyrsta lagi í lok þessarar viku hvernig stjórnsýslan hyggst hafa þessa framkvæmd. [5,6 prósentin] eru birt tala hjá okkur, þau eru í raun og veru meðalhækkun launavísitölu fyrir ríkisstarfsmenn árið 2024, þetta er til í okkar birtu gögnum,“ segir hún.

Samhliða þessum útreikningi megi einnig skoða hvað regluleg laun sama hóps hafi hækkað að meðaltali sem er um fjögur prósent.

Hagstofan skoðar það sem liðið er

„Hvers vegna er munur á þessu tvennu? Það liggur í aðferðafræðinni, annars vegar eru regluleg laun ársins tekin saman og umreiknuð í meðaltal að teknu tillit til vinnutíma, hins vegar er reglulegt tímakaup á vinnustund og meðalhækkun reiknuð mánuð fyrir mánuð. Þetta eru þær tvær mælingar sem eru til á launabreytingar þessa hóps,“ segir Hrafnhildur.

Hrafnhildur Arnkelsdóttir hagstofustjóri er með tölfræði hins liðna á hraðbergi, en hún svarar ekki fyrir ákvarðanir fjármálaráðuneytisins um endanlega hækkun launa borðalagðra embættismanna ríkisins. Ljósmynd/Aðsend

Bendir hún sérstaklega á að breytingin snúi alltaf að árinu sem liðið er. Þegar hins vegar komi að því að framkvæma launabreytingar blasi annar veruleiki við. „Það hefur alveg gerst hjá okkur. Þar get ég tekið sem dæmi vorið 2020 þegar við vorum á kafi í covid, en þá var verið að horfa á hvað var að gerast árið 2019.“

Kjarasamningar horfi hins vegar fram á við og segi hvernig laun eigi að hækka, en þegar verið sé að tala um æðstu embættismenn segir Hrafnhildur horft til baka og þá skoðað hvernig laun hafi hækkað á árinu sem var að líða.

„Nú eru fimm mánuðir síðan því ári lauk, en hugmyndin sem til grundvallar liggur er að verið sé að bæta upp einhverjar breytingar sem eru búnar að eiga sér stað,“ segir viðmælandinn.

Hvernig fæst þá þessi 5,6 prósenta tala sem nú hefur verið svo mikið í umræðunni?

„Sú tala er árshækkun launavísitölu fyrir þennan hóp og er fundin með því að skoða hvernig janúarhækkunin 2024 var frá desember 2023, hvernig febrúar var frá janúar og svo framvegis. Svo er tekið meðaltal af öllum tólf hækkunum ársins og fengin meðaltalshækkun sem eru þessi 5,6 prósent,“ svarar Hrafnhildur.

Dómarar kærðu breytingu

Hún viti hins vegar ekkert hvað fjármálaráðuneytið ætlar sér. „Ég kem ekkert að þeirri ákvörðun, ég reyni bara að mæla eins vel og hægt er. Þetta ferli er ekki búið, en 5,6 prósentin sem verið er að vísa til er sú hækkun sem allir ríkisstarfsmenn fengu í fyrra og ákvörðunin sem fjármálaráðuneytið, og hugsanlega ríkisstjórnin, stendur frammi fyrir er hvort hækka skuli embættismenn um það,“ útskýrir Hrafnhildur af stakri natni.

Blaðamaður, sem kominn er á þá skoðun að hagstofustjóri sé alvitur, spyr Hrafnhildi hvort hún þekki til þess hvernig ákvarðanir þessar hafi fallið um það bil frá því hið umdeilda kjararáð var lagt niður fyrir sjö árum.

„Þetta er einmitt dálítið óljóst núna,“ svarar Hrafnhildur, „þessi vísitala var lögð til grundvallar framkvæmdinni í nokkur ár, svo breytti fjármálaráðuneytið um framkvæmd og fór að miða við breytingu meðallauna. Dómarar kærðu þá breytingu og í niðurstöðu Hæstaréttar kom fram að það væri ekki skýrt hvorn mælikvarðann skyldi miða við. Þannig að þarna er tiltekin óvissa til staðar,“ segir Hrafnhildur Arnkelsdóttir hagstofustjóri eftir að hafa varpað skýru ljósi á kjaraútreikninga æðstu embættismanna íslenska ríkisins.