Innlent | Morgunblaðið | 1.6.2025 | 10:30

Gullið er malað með gamalli virkjun

Ketill við hjólið sem stýrir vatnsinntakinu. Hallgilsstaðir hafa aldrei verið tengdir samveitu rafmagns. mbl.is/Sigurður Bogi

„Virkjunin er mikilvæg stoð í búskapnum hér og skilar okkur drjúgu,“ segir Ketill Ingvar Tryggvason, bóndi á Hallgilsstöðum í Fnjóskadal. Víða í sveitum Suður-Þingeyjarsýslu háttar svo til að bæir standa undir háum hlíðum þar sem lækir úr lindum fjalla renna niður. Við þessar aðstæður kemur vel út að setja upp smávirkjanir eins og gjarnan var gert á þessum slóðum fyrir 80-90 árum. Þar kom til hugvit Bjarna Runólfssonar í Hólmi í Landbroti sem hannaði og kom fyrir fjölda slíkra stöðva nyrðra og í Vestur-Skaftafellssýslu, enda landfræðilegar aðstæður oft svipaðar.

Bærinn í dalnum stendur undir hárri fjallshlíð sem öll er orðin skógi vaxin.

Virkjunin á Hallgilsstöðum er frá árinu 1956; verk Björns Þórhallssonar hagleiksmanns á Ljósavatni sem er þarna ekki langt frá. Stöðin getur framleitt 35 KW. Önnur með eitthvað minni aflgetu var þarna fyrir, samanber að Hallgilsstaðabændum var fljótt ljóst að á þessum stað væru tækifæri sem grípa skyldi. Bærinn stendur undir hárri fjallshlíð og fallæðin frá inntaki pípanna niður að stöðvarhúsi er alls 110 metrar. Vatnsmagnið er líka drjúgt og möguleikarnir því miklir.

„Virkjunin snýst endalaust; þetta er eins og eilífðarvél. Svona öðru hvoru lítur maður á legur rafaflsins og smyr þær. Skipt var um hjól í túrbínunni fyrir nokkrum árum og eins reimarnar. Jú, ég lít á gripinn öðru hvoru en þetta er annars mjög þægilegt. Hallgilsstaðir hafa aldrei tengst við samveitu rafmagnsins; við erum sjálfbær að þessu leyti með orku og slíkt er búbót. Miðað við hvað menn hér í nágrenni við mig skipta við orkufyrirtækin gæti ég trúað að forgjöfin sem búskapurinn hér hefur sé tvær milljónir króna á ári. Það eru þá útgjöld sem við sleppum við og munar um minna,“ segir Ketill, sem er með stórt fjárbú og talsvert umleikis.

Á Hallgilsstöðum er hitaveita, lögn frá Reykjum í Fnjóskadal sem eru í um 15 kílómetra fjarlægð. Hús á bænum njóta því jarðhitans – sem Ketill segir að muni miklu. „Þegar hitaveitan kom varð hér minni þörf fyrir rafmagn, sem í dag þarf til lýsingar og heimilistækja. Þetta eru engin ósköp,“ segir bóndinn og brosir. Ábúendur á nágrannajörðinni Sólvangi fá einnig rafmagn frá virkjuninni á Hallgilsstöðum og á Fornhólum, sem er næsti bær, er einnig virkjun. Hér kunna menn að bjarga sér og segja má að gull sé malað með virkjuninni gömlu.

Byggingin stendur milli íbúðar- og peningahúsa. Hér verða öll verðmætin til.

Smávirkjanir eru víða og reynslan er góð

Víða um land hafa á síðustu árum verið settar upp smávirkjanir og er reynslan af því yfirleitt góð. Talsvert er þá um að bændur, þeir sem virkjanirnar hafa reist, eiga og reka, selji framleiðsluna inn á flutningskerfið og til stóru orkufyrirtækjanna. Þar er stór markaður og eftirspurnin er mikil. Rafmagnssala er gulls ígildi, og jafnvel gott betur.

„Allra mestu skila svona virkjanir þó auðvitað þegar og ef menn nýta rafmagnið bara sjálfir til eigin nota heima á bæjum. Orkubúskapur til eigin þarfa er búskapur sem borgar sig og þar mætti hafa í huga að til dæmis garðyrkjubændur tala um erfiðleika vegna hás raforkuverðs. Geti þeir – eins og aðrir – farið nýjar og hagkvæmari leiðir í orkuöflun og með sjálfbærni að leiðarljósi er slíkt nokkuð sem menn ættu alveg endilega að skoða,“ segir Ketill Ingvar Tryggvason á Hallgilsstöðum.