„Þeir tala um þær eins og neysluvörur“

„Alls staðar sem þú finnur konu í viðkvæmri stöðu finnurðu einnig einstakling sem er tilbúinn til að hagnýta hana,“ segir Jenný Kristín Valberg, teymisstýra Bjarkarhlíðar, miðstöðvar fyrir þolendur ofbeldis, í samtali við mbl.is um mansalsmál hér á landi.

Segir hún mikilvægt að samfélagið átti sig á því að ástæðan fyrir að vændismansal á sér stað á Íslandi er eftirspurn íslenskra sem og erlendra karlmanna og leggur áherslu á að „það getur verið hver sem er“.

Spurð hvernig vitað sé hvaðan eftirspurnin komi segir Jenný að vefsíður sem auglýsi vændisþjónustur á Íslandi sýni mikla eftirspurn frá íslenskum sem og erlendum karlmönnum. Þar segi mennirnir frá konum sem þeir hafi borgað fyrir vændi frá, „og þetta eru yfirleitt ekki sjálfstætt starfandi konur heldur einhverjar sem aðrir hafa milligöngu um“.

„Þeir tala um þær eins og neysluvörur, bara eins og rýnendur á hamborgarastað á Íslandi.“

Ársskýrsla Bjarkarhlíðar um mansal

Bjarkarhlíð gaf í fyrsta skipti út ársskýrslu um mansal í liðinni viku, þar sem fram kemur að á síðastliðnu ári hafi Bjarkarhlíð komið að 55 mansalsmálum. Þar af voru 54% brotaþola karlar, 44% konur og 2% kynsegin. Af þessum málum voru 80% tengd vinnumansali og 11% voru vændismansalsmál.

Vert er að nefna að tölfræði ársins 2024 litast af stóru mansalsmáli sem kom upp í mars. Málið hefur verið kallað stóra vinnumansalsmálið en í því eru bæði gerendur og brotaþolar frá Víetnam. Aðrir gerendur mansals á Íslandi á árinu 2024 voru frá Íslandi, Afríku, Asíu og Austur-Evrópu.

Frétt af mbl.is

Quang Le: „Ég gerði ekkert rangt“

Félagsleg einangrun stór áhættuþáttur

Að sögn Jennýjar er netið sá vettvangur sem gerendur ná helst til þolenda og byrja þeir gjarnan á að byggja upp traust þar. Þetta getur verið í gegnum ýmis forrit en líka í gegnum tölvuleiki. Það er gríðarlega mikilvægt fyrir aðstandendur og foreldra að fylgjast vel með samskiptum sinna nánustu á netinu.

„Það er auðveldara að ná trausti þeirra sem þurfa að treysta öðruvísi á aðra,“ segir Jenný, því séu félagsleg einangrun og neysla mjög stórir áhættuþættir. Einstaklingur sem upplifir einmanaleika, er með þroskaskerðingu, er mjög ungur eða hefur ekki gott bakland sé því í viðkvæmari stöðu.

„Þetta er svipað og með ofbeldi í nánum samböndum af því að gerandinn lætur ekki til skarar skríða fyrr en hann er nokkurn veginn viss um að hann sé búinn að búa til traust eða samband sem heldur við þolandann,“ segir Jenný.

Frétt af mbl.is

28 milljóna kr. stuðningur

Mansalsdeild lögreglu hafi ekki undan

Í skýrslu Bjarkarhlíðar er gagnrýnt að lögreglan hafi ekki tíma til að sinna mansalsmálum, einstaka mál taki of langan tíma og önnur komist ekki nógu skjótt að.

Jenný segir greinilegt að mansalsdeild lögreglunnar hafi einfaldlega ekki undan og þurfi mun fleiri hendur til að sinna öllum málum sem skyldi.

„Það er ekki af því að þau vilji ekki sinna þessu vel. Þetta eru flókin mál og tímafrek og oft er mikið af gögnum sem þarf að fara í gegnum. Þannig að það er fullt af málum sem þyrfti að skoða en eins og staðan er núna þá erum við ekki mjög bjartsýn á að þau nái að anna þeim á næstunni, sem er auðvitað gríðarlega slæmt fyrir þolendur,“ segir Jenný.

Bætir hún við að það verði að vera hægt að tryggja að þegar þolandi sé tilbúinn til að tala sé einhver laus til að taka við málinu, „og það er ekki núna“.

Jenný Kristín Valberg, teymisstýra Bjarkarhlíðar, miðstöðvar fyrir þolendur ofbeldis. Ljósmynd/Aðsend

Tengsl fötlunar og mansals

„Alls staðar sem þú finnur konu í viðkvæmri stöðu finnurðu einnig einstakling sem er tilbúinn til að hagnýta hana,“ segir Jenný.

Það hafi komið fyrir að fatlaðar konur hafi komið inn í Bjarkarhlíð eftir ofbeldi og eftir frásögn þeirra um hvers eðlis það var hefur komið í ljós að um var að ræða mansal og að gerandinn hefði verið að nýta sér traust þeirra eða skerðingar til að misnota þær kynferðislega eða hagnýta þær á annan hátt.

Í skýrslu Bjarkarhlíðar kemur fram að öryggis- og samvinnustofnun Evrópu hefði fjallað um tengsl fötlunar og mansals og sagt fjóra þætti bera með sér sérstaka áhættu: „að vera háð/ur umönnunaraðilum, takmarkað aðgengi að upplýsingum eða úrræðum, samskiptaörðugleikar eða eitthvað sem kemur í veg fyrir að viðkomandi geti nýtt eigin atbeina eða hafi frumkvæði að því að leita sér stuðnings og síðast fordómar og mismunun.“

Þess vegna hefði starfsfólk Bjarkarhlíðar sérstakar áhyggjur af því að konur með fötlun séu í
mikilli hættu gagnvart mansali. Hlutfall fólks með fötlun meðal þjónustuþega Bjarkarhlíðar
endurspegli ekki hlutfall fólks með fötlun í samfélaginu og megi því gefa sér að sá hópur sé síður líklegur til að leita sér aðstoðar.

Aðspurð segir Jenný mikilvægt að opna umræðuna, „ef við stingum höfðinu í sandinn og látum eins og þetta sé ekki til þá heldur þetta bara áfram, ofbeldi þrífst auðvitað best í þögninni.“

„Við þurfum bara að vera rosalega meðvituð um það að vændi og mansal á Íslandi er mjög stór þáttur í okkar samfélagi. Það er töluverður hópur af íslenskum karlmönnum sem kaupa vændi og veigra það ekkert fyrir sér hvort að viðkomandi sé seldur mansali og snúa algjörlega blindu auga á það hvaða aðstæðum viðkomandi er háður.“

Gerendur og þolendur séu af öllum uppruna

Spurð hvort tíðni mansals hefði aukist með auknum fjölda innflytjenda svarar Jenný játandi. Þegar fólk þarf að leita annað út af því að atvinnuhorfur eru litlar sem engar í heimalandinu kemst það jafnan í viðkvæma stöðu, er boðið eitthvað tækifæri og ímyndar sér að það sé eina leiðin fyrir sig. 

Tekur hún þó fram að vitað hefði verið af vandamálinu, sérstaklega varðandi vinnumansal, í mjög langan tíma. Nú séu starfsmenn í öllum lykilstofnunum loks að fá tíma til að vinna í þessum málum og þá komi margt í ljós. Sökum manneklu og að málin hefðu ekki verið sett í forgrunn hefðu málin ekki haft neinn framgang í langan tíma.

Aðspurð segist Jenný ekki geta gefið upp nákvæmar tölur um þjóðerni gerenda en það hefði komið henni á óvart hve margir gerendur eru íslenskir. Leggur hún þá áherslu á að bæði gerendur og þolendur séu af öllum uppruna, þar á meðal íslenskir.

Gerendur njóti fullkominnar verndar

Jenný segir ráðamenn, fyrst og fremst dómsmálaráðuneytið, verða að beina sjónum að kaupendum, t.d. varðandi það að í dag borgi menn einfaldlega sekt fyrir kaup á vændi og þá falli ekki dómur, og maðurinn þar af leiðandi ekki nafngreindur.

 „Um leið og það er hætta á því að þetta fari fyrir dóm og þú verðir nafngreindur þá eru ansi margir sem myndu hugsa sig tvisvar um.

Núna er þetta bara eins og að borga hraðasekt. Þetta er einhver 200.000 króna sekt og samkvæmt lögreglu er borgað mjög hratt og örugglega til að koma í veg fyrir að málið fari lengra,“ segir Jenný. Þetta fari yfirleitt fram fyrir luktum dyrum og gerendur njóti fullkominnar verndar.

• Blogga um frétt