Hús dags, hús nætur (1998) er fjórða skáldsaga Tokarczuk en þær eru nú orðnar tíu. Hin óvenjulega glæpasaga Drag plóg þinn yfir bein hinna dauðu (2009) var fyrst sagna hennar til að verða íslenskuð, einnig af Árna Óskarssyni, og vakti verðskuldaða athygli þegar hún kom hér út fyrir þremur árum.

Verk Tokarczuk hafa verið áberandi í hinni alþjóðlegu bókmenntaumræðu allt síðan hún hreppti Nóbelsverðlaunin árið 2018, enda óumdeilt einn allra áhugaverðasti rithöfundur okkar tíma. Nokkru áður en hún hreppti Nóbelinn hafði undirritaður fallið fyrir þeirri skáldsögu hennar sem nefnist Flights á ensku, hafði hlotið alþjóðlegu Man Booker-verðlaunin og fjallar á margræðan hátt um ferðalög og breytta skynjun á tímanum í nútímanum. Eftir lestur þeirrar bókar kom ekki á óvart að sjá Tokarczuk fá Nóbelsverðlaun „fyrir frásagnarlist sem einkennist af fjölfræðilegri ástríðu sem snýst um sífellt ferðalag yfir landamæri sem lífsform“, svo vitnað sé í rökstuðing Sænsku akademíunnar.

Og í Húsi dags, húsi nætur, sem var fyrsta skáldsaga höfundarins sem vakti athygli alþjóðlega, einkennist frásögnin svo sannarlega einmitt af þessu; fjölfræðilegri ástríðu sem snýst um ferðalag yfir landamæri, raunveruleg og sem lífsform.

Sagan gerist í örlitlu þorpi í Neðri-Slésíu í suðvestanverðu Póllandi, nærri bænum Nowa Ruda og landamærunum að Tékklandi en Tokarczuk er sjálf búsett á þessum slóðum. Lesandinn kynnist næstu nágrönnum sögukonunnar og manns hennar, sem er einfaldlega kallaður R., og er hárkollugerðarkonan Marta þar áberandi. Fleiri birtast lauslega, eins og sá sem kallaður er Hvaðhannnúheitir, og af mörgum eru sagðar mislangar ör- eða smásögur. Ein er af örlagabyttunni Marek Marek, og önnur af manninum sem sigraði alltaf í daglegri spurningakeppni útvarpsstöðvar.

Sögur af öðrum persónum eru svo sóttar mislangt aftur, eins og sú um glæsilega bankastarfsmanninn Krysiu sem sá í draumi mann sem hún var viss um að yrði eiginmaður sinn og hélt út í heim að leita hans. Sagan af Krysiu er meistaralega sögð en Marta bendir að henni lokinni sögukonunni á – og um leið lesandanum – að „maður þarf ekki að fara að heiman til að kynnast veröldinni“.

Í bæjarferð með Mörtu finnur sögukonan svo svolítið rit, ævisögu Kummernis nokkurrar, heilagrar konu sem verður sífellt mikilvægari þáttur í strúktúr og merkingu sögunnar. Saga Kummmernis er sögð rituð af ungum munki sem við kynnumst vel, en hann upplifir það að vera kona í karlmannslíkama og þarf einmitt að fara að heiman, eða úr klaustrinu, til að kynnast sjálfum sér og veröldinni, og koma sögu Kummernis um leið á framfæri. Sögu sem íhaldssöm trúaröfl eru ekki spennt fyrir enda um enn frekari kynusla þar að ræða.

Þótt spennandi saga Kummernis dúkki reglulega upp í frásögninni þá eru þættirnir sem fléttast saman æði fjölbreytilegir, eins og fyrrnefnd draumadagbókarbrot af netinu, sögur af Þjóðverjum sem voru fluttir á brott úr héraðinu eftir að þeir töpuðu seinni heimsstyrjöldinni og Pólverjar fluttu inn í hús þeirra, stundum enn með þýsku íbúana innandyra, og svo eru það litlu sögurnar eins og af manninum sem deyr á göngu rétt við landamærin og landamæraverðir skiptast á að færa líkið yfir mærin til að losna við vandræðin sem því fylgja.

Smám saman verður myndin af litla þorpinu sem sögukonan hefur sest að í fyllri, og við sjáum hvernig hún og fólkið sem hún kynnist er bara þar í svolitla stund í tímanum; þau eru ekkert annað en brot úr sögu lands og þjóða sem færast til og eru sannkallaðir leiksoppar örlaga. Og þessi mynd er dregin upp af mikilli hugvitssemi og með hrífandi hætti.

Árni Óskarsson þýðir söguna afar lipurlega, ekki af frummálinu heldur eftir enskri þýðingu og með hliðsjón af öðrum, norskri og þýskri. Það er mikilvægt að færa verk helstu samtímahöfunda heimsins eins og Tokarczuk á vandaða íslensku, eins og hér er gert, og vonandi lætur Árni ekki staðar numið. Hús dags, hús nætur er saga sem lesendur eiga svo sannarlega ekki að láta fram hjá sér fara.