Fyrsta ljóðabók Natöshu, Máltaka á stríðstímum, vakti athygli og hlaut Bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar árið 2022. Natasha hefur verið virk í bókmenntalífinu hér og meðal annars í samfélagi skálda sem eru fædd í öðrum löndum; fyrir fjórum árum ritstýrði hún ljóðasafni innflytjenda, Pólifónía af erlendum uppruna, og í framhaldinu bókinni Skáldreka, greinasafni eftir innflytjendur á Íslandi.

Natasha hefur í viðtölum á síðustu árum sagt frá því hversu erfitt það sé fyrir sig, nú búandi á Vesturlöndum, að eiga samskipti við ættingja í Rússlandi sem upplifa aðeins fréttir sem eru þóknanlegar stjórnvöldum í Kreml. Séu margir í raun heilaþvegnir og fái aðeins aðra hlið mála, til að mynda hvað varðar innrásarstríð Rússa í Úkraínu, sem bannað er að kalla stríð. Og þeir sem hafa aðrar skoðanir geta ekki viðrað þær frjálslega. Þessi bók fjallar um ferð skáldsins heim á æskuslóðirnar og veruleika fólksins hennar þar og er sú saga, og upplifanirnar, rakin í 30 vel mótuðum ljóðum.

Leiðarminni í bálkinum er maran – óvætturin sem ræðst á sofandi fólk eins og hún er skýrð í ljóðinu „Sifjar“ – sem birtist þegar ljóðmælandinn fréttir af veikindum föðurins en maran reif þá „í sundur /draumafangarann / ruglaði í hárinu / settist á bringuna á mér / og byrjaði að troða“. Og maran á eftir að troða marvaða í huga ljóðmælandans og ferðast með henni að vera með veikum föðurnum. Bókin skiptist í fjóra hluta og í þeim fyrsta er undirbyggð óþægindatilfinning og ótti vegna veikinda föðurins og Mara er þar ætíð hlakkandi yfir og allt um kring og vel notuð sem tákn fyrir illa drauma og tættar tilfinningar. Í ljóðinu „Mara fer í ferðalag“ er lýst undirbúningi fyrir Rússlandsferð, þar sem ljóðmælandinn þarf að stroka bönnuð orð út úr gögnum sínum og eyða leitarniðurstöðum í leitarvélum og forritum, til að lenda ekki í vandræðum í alræðisríkinu sem leiðin liggur til, og þá er Mara með í för og vafin í reifar; orðin að afkvæmi ljóðmælandans.

„Heima“ nefnist viðamesti hluti bókarinnar. Dregnar eru upp fallegar myndir af samveru og sátt fjölskyldunnar í Moskvu og maran getur þá haft hægt um sig:

fyrsta kvöldið heima

leggst ég við hlið pabba á sófanum

það er teiknimynd í sjónvarpinu

ég hangi í símanum

hann sofnar

ég finn ókunnuga lykt af honum

sem minnir mig á sjúkrahús

Mara leggur höfuðið á öxlina á mér

rófan er á bringunni á pabba

lyftist í takt við andardrátt hans (17)

Það eru líka átök í endurnýjuðu samlífi með foreldrunum en ljóðmælandinn hefur bannað þeim að horfa á fréttir og slekkur á sjónvarpinu, hendir líka öllu með mynd af forsetanum, sem er hátt skrifaður á heimilinu. Og það er rifist, „tjáningarfrelsi er ekki hátt skrifað á þessu heimili / eins og vopnaður friðagæsluliði / banna ég þeim að tala um stríð / um Úkraínu / um pólitík // maður velur ekki foreldra sína / og í sumum tilfellum / ekki forseta heldur“.

Í ljóðum af hversdagslífinu í Moskvu er alltaf stutt í ótta við yfirvöld sem hafa ruglað gps-leiðarlýsingar, ritskoða fréttinar og setja upp gervikosningar, en andófið er samt til staðar eins og lýst er. Í einu ljóðinu er því lýst þegar fréttist af hryðjuverki í tónleikasal og ljóðmælandinn leitar að fréttum um það í erlendum miðlum og finnur neyðartilvik og alvarlega atburði í mörgum löndum en hvergi minnst á hryðjuverk í Moskvu. Svo athugar hún með „íslenska fréttamiðla: / lóan er komin“.

Í þriðja hlutanum, „Tímabréf“, eru aðeins þrjú ljóð en þau eru mjög vel skrifuð og notuð til að spegla ástand mála í fæðingarlandi skáldsins í dag. Í því fyrsta er fyrrnefnt samtal við föðurinn um það hversu hryllilega var komið fram við listamenn í Sovétríkjunum og hann segir allt hafa verið miklu verra þá, en er það alveg víst? Því „klukkan á veggnum / stoppaði fyrir löngu / örugglega batteríslaus / hún er alltaf sjö mínútur í tólf / morgundagurinn / rétt ókominn“.

Þá er ljóð um Lenín sem hvílir í grafhýsi á Rauða torginu og sagt hvernig minnismerki honum til heiðurs skreyta borgina, „meinvörp / sem dreifast frá grafhýsinu / skrá ofbeldi í erfðaefni þjóðar“. Og heimsótt er þorp sem Stalín lét reisa fyrir rithöfunda og átti að vera þeim griðastaður að skapa verk á, en hryllingur ofsókna og grimmdarverka í þeirra garð tók yfir. Bókinni lýkur svo með lokahlutanum „Heim“, sem er aðeins eitt ljóð þar sem ljóðmælandinn kveður foreldrana, heldur heim til Íslands en „Maran hangir á baki pabba / heldur um hálsinn á honum“.

Lesandinn finnur ekki fyrir því að íslenska sé ekki móðurmál Natöshu – ljóðmálið er agað, vel mótað og áhrifaríkt. Vísað er til og ort um rætur í öðrum málheimi en nú eru rætur skáldsins í íslenskunni og því ber að fagna. Því Natasha er hörkuskáld og þetta er beitt verk, vel ort og áhrifarík lýsing á samtímaástandi, því sem á sér stað í fyrrverandi stórveldi sem reynir að brölta aftur upp á afturlappirnar og ryðja sér til rúms í samfélagi þjóða. Skiptir þá engu þótt þegnarnir jafnt sem nágrannar séu beittir ofríki og ofbeldi, tilgangurinn eigi að helga meðalið. Og það er áhrifaríkt að fá innsýn í þann heim gegnum líf almennings þar austur frá, frá þessu öfluga íslenska skáldi.